ویکتور برستنکو، با لبخندی رضایت‌بخش به نیم دوجین کشتی بزرگ باری بین‌المللی که درست آن‌سوی بندر دیده می‌شد، نگاه کرد. دفتر او مشرف به بندر پیودنایی اودسا در دریای سیاه است. برستنکو، رئیس‌کل انجمن حمل‌ونقل بین‌المللی اوکراین طی اواخر مارس گفت: «واقعاً زیباست». او با خوشحالی تمام اطلاع داد که سه بندر آزاد اوکراین که همه در اودسا و اطراف آن قرار دارند، به صورت شبانه‌روزی فعال بوده و صادرات غلات این کشور به سطح قبل از جنگ بازگشته است.

 به نوشته پاول هاکِنِس برای وبگاه فارن پالیسی، برخلاف خسارات وارده در جبه‌های شرقی اوکراین در سال جاری، از سر گیری تجارت دریای سیاه برای این کشور یک پیشرفت بزرگ محسوب می‌شود. اوکراین در عرصه دریای سیاه کار غیرممکنی را انجام داده، زیرا توانسته با وجود نداشتن نیروی دریایی قابل توجه، نیروی دریایی قوی روسیه را عقب براند.

مسکو در دریای سیاه زمین‌گیر شد

از نوار ساحلی کوچک اطراف اودسا، کیف تلاش مسکو برای محصورکردن و فلج‌ساختن اقتصاد اوکراین از راه غیرممکن‌کردن صادرات عظیم محصولات کشاورزیش را خنثی کرده است. در بهار سال ۲۰۲۲، ارتش روسیه بنادر دریای سیاه اوکراین را مسدود ساخت و صادرات آن را متوقف کرد.

این امر باعث شد اوکراین برای فروش کالاهای خود به مسیرهای زمینی روی آورده و قیمت جهانی غلات را افزایش دهد که نگرانی‌هایی را درباره قحطی در خاورمیانه و آفریقا برانگیخت. امروزه روسیه همچنان ۱۶ بندر اوکراینی را در دست دارد. اما جبهه دریای سیاه برای اوکراین نسبت به هر زمان دیگری از آغاز جنگ، امیدوارکننده‌تر به نظر می‌رسد.

پس از اشغال کریمه توسط روسیه در سال ۲۰۱۴، ناوگان اوکراین ۸۰ درصد از کشتی‌های خود را از دست داد. اما با تکیه بر ترکیبی از سیستم‌های موشکی و قایق‌های بدون سرنشین هدایت‌شونده (شهپاد) توسط جی‌پی‌اس و دوربین‌های پیشرفته، نیروهای مسلح اوکراین ادعا می‌کنند که یک‌سوم ناوگان دریای سیاه روسیه را از کار انداخته‌اند. آن‌ها همچنین خطوط تدارکاتی روسیه که به هزاران سرباز در مناطق اشغالی جنوب اوکراین خدمات می‌دهد را نیز مختل ساختند.

در ۲۴ مارس، اوکراین ضربه دیگری وارد کرد و طبق گزارش‌ها، با استفاده از موشک‌های هوا به زمین بریتانیایی یا فرانسوی، دو کشتی بزرگ آبی‌خاکی روسیه و زیرساخت‌های دیگر در نزدیکی شهر بندری سواستوپل در کریمه که تحت اشغال است را نابود کرد.

ناوگان روسیه چنان ضربه‌ای متحمل شده که منجر به برکناری نیکولای یِوُمِنوف، دریاسالار ارشد این کشور در اواسط مارس شد. امروزه کشتی‌های باقی‌مانده روسیه در اسکله‌های آن طرف شبه‌جزیره کریمه پهلو گرفته‌اند که اگرچه دور از چشم بوده، اما کاملاً خارج از دسترس اوکراین نیستند.

احیای اقتصاد اوکراین

ولودیمیر دوبوویک، مدیر مرکز مطالعات بین‌المللی دانشگاه ملی اودسا و مکانیکوف می‌گوید: «روسیه می‌خواست دریای سیاه را به یک دریاچه بزرگ روسی تبدیل کند. اما اوکراین این روند را معکوس کرد». او افزود: «امروزه کشتی‌های روسی به شمال غربی دریای سیاه وارد نمی‌شوند».

این پوشش به اوکراین اجازه داد تا یک مسیر دریایی موقت را ایجاد کند که از بندر اودسا شروع شده و با عبور از سواحل امن رومانی، بلغارستان و ترکیه، تا تنگه بسفر، جایی که اکثر تجارت دریای سیاه از آن می‌گذرد، ادامه دارد.

با بهره‌برداری از برداشت فراوان محصول، اوکراین اکنون به اندازه پیشاجنگ غلات فروخته و همچنین کالاهای دیگری را نیز صادر می‌کند و برای تجارت شبانه با هدف جابه‌جایی حجم بیشتر محصولات، بنادر اودسا را گشوده است. طبق گزارش بلومبرگ، اوکراین قبل از جنگ، تجارت غلات بیشتری نسبت به کل اتحادیه اروپا داشت و نیمی از روغن آفتابگردان تجارت جهانی، و همچنین سنگ آهن و کود را تأمین می‌کرد.

سرگئی یاکوبوفسکی، اقتصاددان دانشگاه ملی اودسا گفت: «این برای اقتصاد اوکراین، منطقه اودسا و آینده ما بسیار مهم است. ما باید هر کاری انجام دهیم تا این مسیر را باز و قابل اعتماد نگه داریم».

شکوفایی در فشار جنگ

استراتژی نامتقارن کیف در دریای سیاه به طور فزاینده‌ای بر شهپادهای ساخت اوکراین که به عنوان وسایل نقلیه سطحی بدون سرنشین شناخته می‌شوند، متکی بوده که با سرعت زیر رادار روسیه، با حداکثر ۸۰۰ کیلوگرم مواد منفجره بر روی آب حرکت می‌کنند.

این پرتابه‌ها برخی از ۲۴ کشتی جنگی از دست رفته روسیه را غرق یا غیرفعال کرده‌اند و نشان‌دهنده این هستند که تولید داخلی تسلیحات اوکراین افزایش یافته و در نبود کمک‌های پیش‌بینی‌شده آمریکا و اروپا اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

طبق گزارش گاردین، در حال حاضر ۲۰۰ شرکت تولید وسایل نقلیه بدون سرنشین در اوکراین وجود دارد که برخی از آن‌ها با کمپین‌های جمع‌آوری کمک مالی تأمین می‌شوند. به گفته وزارت تحول دیجیتال اوکراین، در دسامبر ۲۰۲۳، آن‌ها ۵۰ برابر بیشتر از کل سال ۲۰۲۲ مواد منفجره روباتیک تحویل دادند.

دوبوویک توضیح می‌دهد که استراتژی اوکراین حفظ حضور خود در دریای سیاه با چشم‌انداز دستیابی قریب‌الوقوع به موشک‌های دوربردتری است که برای ضربه‌زدن به خود کریمه و فراتر از آن به روسیه نیاز دارد. او خاطرنشان کرد که برای اوکراین، مسئله فوری این است که بعداً چه اتفاقی می‌افتد.

او گفت: «کریمه در خطر است و اگر اوکراین بتواند فشار بیشتری بر روسیه در آنجا وارد کند، می‌تواند اشغال این منطقه را برای مسکو غیرقابل‌تحمل سازد. اگر روسیه نتواند از کریمه جبهه‌های شرقی را تأمین کند، منطق جنگ خواهد یافت».

پاسخ روسیه شامل حمله به بنادر، زیرساخت‌های انرژی و بلوک‌های مسکونی اودسا با موشک‌های بالستیک بوده است. به ندرت روزی در شهر بندری می‌گذرد که آژیرهای حمله هوایی به صدا درنیامده و ساکنان را مجبور به رفتن به پناهگاه‌هایشان نکند. تنها در ماه مارس، حملات روسیه منجر به کشته شدن ۴۲ غیرنظامی شد.