حجت الاسلام مهدی مسائلی، استاد حوزه و دانشگاه درباره آینده دین و دینداری در کوتاه مدت و بلند مدت در ایران، منطقه و جهان، اظهار کرد: دینداری در ایران تا حدودی تحت تأثیر بحث های سیاسی قرار گرفته و نگرش های جدیدی که وارد شده، دینداری را مقداری تحت تأثیر قرار داده و نهادهای تبلیغی نتوانستند خود را همگام با این مسایل پیش ببرند.

شاید در آینده دینداری در ایران از جهت فراگیری، مقداری تضعیف شود

وی معتقد است: شاید در آینده دینداری در ایران از جهت فراگیری، مقداری تضعیف شود و در جامعه دینی خودش را کمرنگ کند که نشانه هایی از آن را در شعائر اجتماعی و دینی که وجود دارد، می بینیم.

وی گفت: در مقوله دین نیز رویکردهای دینی شاید مقداری تغییر کند، قبلاً فقها و مراجع تقلید نفوذ دینی بیشتری داشتند و دین را به جامعه انتقال می دادند و حتی به نوعی رهبری هایی را در جامعه داشتند، اما اکنون رهبری و نفوذ مردمی آنها کمرنگ و محدود به قشر خاصی شده به نوعی که نفوذ گسترده ای را از مراجع شاهد نیستیم.

احتمالاً به سمت و سوی دینداری صوفیانه حرکت خواهیم کرد

وی با بیان اینکه مراجع در تغییر رویکردهای دینی به دلیل مصلحت های فراگیر مذهبی تأثیرگذار بودند، عنوان کرد: وقتی دین را به سمت شعائر و نمادها می بریم، این نمادها هستند که دین، عقلانیت، فقاهت و مرجعیت را هدایت و رهبری می کنند و حتی در مواردی رهبری را از دین می گیرند. از سوی دیگر مقداری تقابل شیعه و سنی از گذشته وجود داشته و به همین دلیل دین را به معنای ارتباط عرفانی و باطنی با ائمه(ع) پر رنگ تر کردیم که همین موارد موجب می شود به سمت و سوی دینداری صوفیانه حرکت کنیم.

دینداری صوفیانه شریعت گریزتر و مرجعیت گریزتر است

مسائلی ادامه داد: دینداری صوفیانه مقداری شریعت گریزتر و مرجعیت گریزتر است و سبب می شود کسانی که دیندار هستند، به خصوص قشری از جامعه که به عنوان دیندار می شناسیم و شاید زیاد در مسایل شرعی ملاحظه و مقید به فتوای مرجعیت نباشند، اما از جهت شرکت در مراسم و مناسبت هایی که به عنوان مناسبت مذهبی است، شرکت فعال دارند و از این جهت به آنها عنوان قشر مذهبی خطاب می کنیم، اما ممکن است که اگر در رفتار فردی و اجتماعی آنها دقیق شویم، به عنوان مذهبی خاص که مذهبی شریعت محور و فقه محور باشد، نتوانیم از آنها یاد کنیم و این امر به خاطر همین خصوصیت است که دینداری شریعت مدار، مرجعیت محور و فقه محور به سمت دینداری صوفیانه تمایل پیدا می کند. دو قطبی های فکری نیز در این نوع گرایش ها بیشتر می شود که در این وضعیت مسایل دو قطبی بیشتر و مرزها واضح تر و روشن تر می گردند.

این استاد حوزه و دانشگاه به آینده دین و دینداری در جهان اشاره و خاطرنشان کرد: مساله ای که در جهان وجود دارد شاید مقداری معکوس تر است. تا حدودی دیدگاه های فقه محور در میان اهل سنت پر رنگ تر شده، مخصوصاً در قرن اخیر مقداری فقه محوری آنها پر رنگ تر شده، اما آنها به سمت تفکرهای سکولاری که جدایی دین از سیاست هست، گرایش پیدا کردند و گروه هایی که حتی اسلام گرا بودند، سعی می کنند که خودشان را با اندیشه سکولار و جدایی دین از سیاست همگام و همگن کنند.

وی اضافه کرد: بروز و ظهور مخالفین اسلام گراها و شاید عدم برنامه مشخص اسلام گراها برای آینده کشورها، ملت ها و جهان اسلام، گروه هایی از مردم را به سمت اندیشه دینداری سکولار تشویق کرده و به آن سمت و سو برده است. در کشور ما هم کسانی هستند که می توانیم اندیشه سکولار را در برابر این اندیشه به سه گروه تقسیم کنیم، گروه اول؛ عده ای هستند که نمی پذیرند و در این میان هیچ تعاملی از جهت قبول شرایط نوین نخواهند داشت. افرادی هستند که قشر تعصب محور می باشند و مقداری ارکان نفوذ در حکومت را برعهده بگیرند. گروه دوم؛ سکولار هستند و اندیشه روشنفکری و بازنگری در اندیشه های دین را به سمت تفکر سکولار می برند. گروه سوم؛ قشر میانه هستند که بحث نفوذ دین در اجتماع را می پذیرند و سکولاری بودن را نمی پذیرند اما خواهان تطبیق شرایط روز و تفسیرهای جدید و تطبیق شریعت با شرایط زمان و مکان است، این قشر توسط هر دو جریانی که هستند مقداری تضعیف می شوند و شاید نفوذ مردمی کمتری هم داشته باشند. گروه اول و دوم، نفوذ مردمی بیشتری دارند، اما قشر میانه هم خواستار حضور و فعال بودن دین در عرصه اجتماع است و هم خواستار این است که دین مقداری منطبق با شرایط روز شود و از حالت خشک و جمود خارج شده و انعطاف پذیر شود.

مسائلی به مهمترین چالش ها و فرصت های پیش روی دین و دین داری در ایران، منطقه و جهان اشاره و تصریح کرد: یکی از چالش ها، نفوذ جریان سکولار در دین است و دین را از حالت اولیه خود تغییر می دهد و مقداری با شرایط حکومت های لیبرالی، همگام می کند تا رشد پیدا کنند. چالش دیگر برای جمود و تحجر است که دین را انعطاف ناپذیر قرار می دهد و اسلام گرایی را به سمت خشونت می برد. این دو محور ممکن است دینداری را تضعیف کند و حتی به عنوان حمایت از دین و از سوی دیگر به عنوان حمله کننده و معاند دین شناخته شود و هرکدام به نوعی تعبیر و تفسیر گردد.

احتمال افزایش درگیری ها و تقابل های دینی

این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: اگر نتوانیم تدبیری به خرج دهیم که دینداری عاقلانه و متفکرانه با دیدگاه روشنفکری همگام و مردمی شود و نفوذ و مقبولیت پیدا کند، مقداری درگیری ها و تقابل های دینی بیشتر می شود و ممکن است که یکی از این دو، در یکی از کشورهای اسلامی و کشورهایی که به عنوان تفکر دینی شناخته می شود، پیروز گردد و این چالش ها را به وجود بیاورد.

وی تصریح کرد: در تاریخ برخی از کشورها دیدیم که گاهی اندیشه های تند، محور قرار گرفتند و از سوی دیگر اندیشه های تفریطی محور قرار گرفتند. اکنون به واسطه امکانات رسانه ای، تفسیر اعتدالی از دین و تفسیر عقلانی از دین، مجال بیشتری برای پیام و حضور خود پیدا کرده، اما هنوز مردمی نشده و احتیاج دارد که مردمی شود و مقبولیت پیدا کند و ترویج بیشتری پیدا کند.

مسائلی درباره مهم ترین فرصت های پیش روی دین و دین داری در ایران، منطقه و جهان نیز گفت: باید گفتمان ها از بحث ها خارج شوند و راهکارهای عملی و اجتماعی را بیان کنند تا مردم بتوانند راهکارهای دینداری را به صورت ملموس ببینند و نتایجی که گفتمان ها ارایه می دهند را در اجتماع ملموس تر کنند. باید نتایج و ظرفیت های دینداری بارها گفته شود البته نه اینکه فقط حرف باشد و مقدماتی نداشته باشد بلکه باید مقداری در جنبه های سلبی کار کرد و نفی جریان های رقیب و معاند را صورت داد و همچنین مقداری در جنبه های ایجابی کار کرد. البته منظور از ایجابی این نیست که دین بخواهد خواهان تمامیت خواهی در تمام عرصه های اجتماعی دین شود بلکه باید راهکارها ارایه شود و مواردی را دینی کنند نه اینکه در همه مسایل، دین حضور داشته باشد به عنوان مثال در اجتماع چگونه دیندار باشیم و در عین حال یک اقتصاد خوبی نیز داشته باشیم؟

وی برای تضمین آینده و نقش آفرینی سازنده دین و دینداری در دهه های آینده به ارایه پیشنهادی پرداخت و گفت: باید  در رویکردهایی که داریم، تأمل کنیم و افراطی گری در سیاست های دین را کنار بگذاریم. گاهی ممکن است که دیدگاه فردی نسبت به دینداری، اجتماعی و شعائر مذهب، نمادگرا باشد و تمام ماهیت های دینی را به این سمت و سو ببرد، یعنی حتی حوزه عبادات فردی و اخلاقیات افراد را به این سمت و سو ببرد. این افراط ها موجب می شود که بعضی از ابعاد و مفاهیم دینی بزرگ شوند و در مورد آنها غلو و برخی دیگر لاغر و تضعیف شوند، این مساله به مرور دینداری را نابود می کند و از بین می برد.

کسی که کسی که می گوید جدایی دین از سیاست و کسی که دین را به سمت ابعاد فقط سیاسی و اجتماعی می برد، انحراف پیدا کرده است

مسائلی بیان کرد: دین ابعاد شرعی، فردی و اجتماعی دارد و غلو کردن در هر یک از این ابعاد موجب می شود که دینداری حتی به انحراف برود. همانطور که گفته می شود کسی که می گوید جدایی دین از سیاست، به انحراف رفته، کسی که دین را به سمت ابعاد فقط سیاسی و اجتماعی می برد هم یک انحرافی پیدا کرده است. یعنی ابعاد تربیت دینی و حضور خانوادگی دین را فراموش کرده و مقداری دین را منحرف و از جایگاه اصلی خود دور کرده است.